Σκλαβούνος Ιωάννης

Οι αλλαγές στο στήθος, οι οποίες προετοιμάζουν το σώμα για το θηλασμό, λαμβάνουν χώρα καθ’όλο το διάστημα της εγκυμοσύνης. Η λακτογένεση, που είναι η ανάπτυξη της ικανότητας παραγωγής γάλακτος, αρχίζει ήδη από την 16^η εβδομάδα της κύησης. Ο πλακούντας παράγει υψηλά επίπεδα ελεύθερης προγεστερόνης που με τη σειρά της ενεργοποιεί κάποια ώριμα, φατνιακά κύτταρα στο στήθος, ώστε να παραχθούν μικρές ποσότητες γάλακτος. Μετά την αποβολή του πλακούντα, επέρχεται ραγδαία πτώση της προγεστερόνης που οδηγεί στην παραγωγή γάλακτος και στο επακόλουθο πρήξιμο του στήθους κατά την επιλόχεια περίοδο. Το πύαρ ή πρωτόγαλα είναι το υγρό που ρέει αρχικά από το στήθος τις πρώτες 2-4 μέρες μετά τον τοκετό. Πλούσιο σε πρωτεΐνες και αντισώματα, το υγρό αυτό δρα προστατευτικά για το νεογέννητο. Το πύαρ, το οποίο λαμβάνει το μωρό τις πρώτες μέρες μετά τον τοκετό, υπάρχει ήδη στο στήθος και το βύζαγμα του μωρού προκαλεί την απελευθέρωσή του. Ενώ η  διαδικασία αυτή είναι ενδοκρινής αρχικά στη συνέχεια μετατρέπεται σε αυτοκρινή, το οποίο σημαίνει ότι η ίδια η απομάκρυνση του γάλακτος από το στήθος προκαλεί μεγαλύτερη παραγωγή. Τις πρώτες εφτά ημέρες, το γάλα ωριμάζει ώστε να περιέχει πια όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για τη νεογνική περίοδο. Η σύσταση του γάλακτος συνεχίζει να αλλάζει σε όλη τη διάρκεια του θηλασμού για να ανταποκριθεί στις μεταβαλλόμενες διατροφικές απαιτήσεις του μωρού.

Η γαλουχία είναι η διαδικασία της συνεχούς έκκρισης άφθονου γάλακτος. Προϋποθέτει την τακτική απελευθέρωση γάλακτος ( άδειασμα του στήθους) που προκαλεί την έκλυση προλακτίνης από την οπίσθια υπόφυση, όπου αποθηκεύονται ορμόνες σημαντικές για πολλές ζωτικές λειτουργίες. Προϋποθέτει επιπλέον τη διέγερση των θηλών, η οποία προκαλεί την έκλυση οξυτοκίνης από την οπίσθια υπόφυση. Η απελευθέρωση οξυτοκίνης μετά τη δια της αφής διέγερση του συμπλέγματος της θηλής και της θηλαίας άλω (του κύκλου που περιβάλλει τη θηλή) κάνει τα μυοεπιθηλιακά κύτταρα των μαστών να συστέλλονται, με αποτέλεσμα να ρέει το γάλα στη κυψελιδική κοιλότητα και έπειτα στους πόρους, προτού να διαπεράσει τη θηλή. Εάν η μητέρα δε θηλάζει, η μη απομάκρυνση του γάλακτος θα οδηγήσει σε αυξημένη ενδομαστική πίεση, καθώς το γάλα συσσωρεύεται στις κοιλότητες των αδενοκυψελίδων.   Η διάταση των κυψελίδων περιορίζει τη ροή του αίματος στις κυψελίδες και εμποδίζει την παραγωγή γάλακτος. Επιπλέον, η αύξηση της πίεσης ενεργοποιεί έναν ανασταλτικό παράγοντα της γαλουχίας (πολυπεπτίδιο) που μειώνει τα επίπεδα προλακτίνης.

Αμέσως μετά τον τοκετό οι γυναίκες βρίσκονται συνήθως στο περιβάλλον του νοσοκομείου και η πλειονότητά τους θα παραμείνει εκεί για δύο ημέρες μετά το φυσιολογικό τοκετό και τρεις-τέσσερις ημέρες μετά την καισαρική τομή. Σε αυτό το διάστημα οι γυναίκες αναρρώνουν από τον τοκετό και αρχίζουν να φροντίζουν το νεογέννητο. H κατάσταση της μητέρας σταθεροποιείται και δίδονται οδηγίες σχετικά με τη φροντίδα του μωρού (ιδίως στις πρωτότοκες).

Ενώ βρίσκεται ακόμη στο νοσοκομείο, γίνονται εξετάσεις για τυχόν αναιμία λόγω απώλειας αίματος, για ενδείξεις μόλυνσης, μη φυσιολογική πίεση, συσπάσεις της μήτρας και ανικανότητα για κένωση. Δίδεται επίσης ιδιαίτερη προσοχή στη συμβατότητα ρέζους του αίματος του μωρού, στην ανοσοποίηση της μητέρας που προφυλάσσει και την υγεία του μωρού, καθώς και στην τεχνική του θηλασμού.

Μετά το φυσιολογικό τοκετό, οι περισσότερες γυναίκες παρουσιάζουν διόγκωση του περινέου και αισθάνονται πόνο. Ο πόνος είναι ακόμη εντονότερος εάν η γυναίκα έχει υποβληθεί σε επισιοτομή ή έχει κάποια πληγή. Μια μέθοδος για την καθημερινή φροντίδα αυτής της περιοχής περιλαμβάνει τη χρήση πάγου, που τοποθετείται στο περίνεο για να μειωθεί το πρήξιμο και να απαλυνθεί ο πόνος. Ο συνήθης τρόπος θεραπείας περιλαμβάνει τη χρήση πάγου τις πρώτες 24 ώρες μετά τον τοκετό και έπειτα καθιστό μπανιο σε μπανιέρα με ζεστό νερό. Ωστόσο, η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της μεθόδου αυτής σε σύγκριση με άλλες μεθόδους αποκατάστασης του περινέου δεν έχει αποδειχθεί. Τα παυσίπονα είναι αποτελεσματικά  είτε χορηγούνται συστηματικά ως μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα ή ναρκωτικά είτε χρησιμοποιούνται ως τοπικά αναισθητικά σπρέι στην περιοχή του περινέου.

Οι αιμορροΐδες είναι ένα ακόμη ζήτημα που μπορεί να απασχολεί τις γυναίκες μετά το φυσιολογικό τοκετό. Η συμπτωματική ανακούφιση είναι η πιο ενδεδειγμένη θεραπεία αμέσως μετά τον τοκετό, καθώς οι αιμορροΐδες συχνά υποχωρούν μόνες τους με την αποκατάσταση του  περινέου. Για την ανακούφιση των συμπτωμάτων μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια κορτικοστεροειδής κρέμα,  κομπρέσες με αμαμηλίδα και τοπικά αναισθητικά σε συνδυασμό με την προγραμματισμένη λήψη καθαρτικών, ώστε αποφευχθεί η δυσκοιλιότητα.

Η χρήση ταμπόν μπορεί να συνεχιστεί όταν η ασθενής αισθανθεί ξανά έτοιμη να τοποθετήσει το ταμπόν και μπορεί να το φορά χωρίς να αισθάνεται ενόχληση. Συχνά απαιτείται περισσότερος χρόνος στην περίπτωση γυναικών που έχουν υποβληθεί σε επισιοτομή ή έχουν κάποια πληγή. Πρέπει ο κόλπος να έχει αποκατασταθεί πλήρως και ίσως χρειαστεί να περάσουν αρκετές εβδομάδες. Τα ταμπόν πρέπει να αλλάζονται συχνά για να αποφευχθεί τυχόν μόλυνση.

Όπως είναι αναμενόμενο, οι γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε καισαρική τομή θα αισθάνονται μετεγχειρητικό πόνο στην περιοχή της τομής. Και σε αυτήν την περίπτωση ο πόνος μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη χρήση ενός θερμού επιθέματος  ή την τοποθέτηση πάγου στην τομή, με έναν κοιλιακό επίδεσμο υποστήριξης και τη συστηματική χρήση παυσίπονων. Η επιστροφή στις καθημερινές δραστηριότητες θα πρέπει να γίνει στο βαθμό που το επιτρέπει η κατάσταση της ασθενούς, χωρίς όμως περιττές καθυστερήσεις.

Η γυναίκα μπορεί να ξαναρχίσει να έχει ερωτικές επαφές όταν σταματήσει η έντονη αιμορραγία, αποκατασταθούν ο κόλπος και το αιδοίο και αισθανθεί ότι βρίσκεται σε καλή σωματική και ψυχολογική κατάσταση. Η σωματική ετοιμότητα διαφέρει από γυναίκα σε γυναίκα και είναι πιθανό να ανακτηθεί μετά από πολλές εβδομάδες. Η αντισύλληψη έχει μεγάλη σημασία ώστε να αποφευχθεί μια νέα εγκυμοσύνη, γιατί τα αποτελέσματα της πρώτης ωορρηξίας είναι πολύ απρόβλεπτα.